Roxane van Iperen
Je schrijft in jouw boek dat jouw kinderen regelmatig vragen: ‘als het allemaal zo ernstig is, waarom doen jullie dan zo weinig?’ Was dat het vertrekpunt van het schrijven van dit boek?
Ja, dat was echt de drijvende kracht achter het schrijven van Eigen planeet eerst. Ik wilde al jaren een langer essay schrijven over klimaatactie, duurzaamheid en de (bewuste en onbewuste) sabotage die op dit gebied plaatsvindt door, bijvoorbeeld, de focus op consumentenactivisme. Ik doe daar al bijna 20 jaar onderzoek naar – eerst als jurist, daarna als schrijver, en het voelde onbevredigend om er steeds kleine stukken over te publiceren. Ik zag het nooit als een deelonderwerp, maar meer als een existentiële vraag: als de democratie als beste bestuursvorm mensen niet van de rand van de afgrond kan wegleiden, maar zelfs ernaartoe, wat gaat er dan mis?
Eigen planeet eerst is geen klimaatessay. Wat is het dan wel?
Het is geen klimaatessay in de zin van het opsommen van feiten rondom klimaatverandering – ik neem als vertrekpunt de groep lezers die in wetenschap gelooft en al van de ernst van de situatie overtuigd is. Het is een zoektocht naar het huidige systeemfalen: hoe kan het dat het systeem dat we in het westen als superieur zien, de democratie, momenteel faalt op cruciale vraagstukken? Sterker nog: hoe kan het dat politici worden gekozen die de democratie van binnenuit ondermijnen, waardoor een antwoord op het klimaatprobleem alleen maar verder weg lijkt te zijn? Het gaat over het wegvallen van een gedeelde realiteit, het ontstaan van een globaal systeem en een lokaal systeem (de ‘planeten’ waar de titel naar verwijst), waardoor de belangen van mensen haaks op elkaar zijn komen te staan – en hoe daarmee om te gaan.
Veel mensen zien democratie als iets vanzelfsprekend. Waarom gaat dan juist die democratie ons niet redden van het klimaatprobleem?
Dat is niet gezegd – ik onderzoek vooral de staat van de democratie anno 2025 en constateer dat die niet naar behoren functioneert. Het is eerder een filmset van een democratie, waardoor burgers in verwarring zijn: het lijkt er wel op, en toch voelt alles verkeerd en worden rechten en minderheden niet beschermd. Hoe kan dat? En wat kunnen we daaraan doen? Juist dat vanzelfsprekende is een probleem: de democratie is geen op zichzelf staand vehikel, het moet wel worden ‘gevuld’ door burgers, gefaciliteerd door politiek beleid. De desillusie die veel mensen nu voelen over de democratie, zeker als ze kijken hoe makkelijk en snel de eigen volksvertegenwoordigers die nu ondermijnen, is niet terecht, maar heeft wel geleid tot een roep om drastische ingrepen, wat een gevaarlijke denkrichting is. Ik hoor mensen opperen dat een oorlog niet zo slecht zou zijn, of een tijdelijke dictatuur. Of over Trump zeggen dat hij tenminste wel daadkrachtig is. Het tekent de wanhoop van veel mensen: blijkbaar zien ze geen andere uitweg. Ik probeer die in dit essay juist wel te zoeken.
Wat is volgens jou het grootste misverstand over de rol van burgers in klimaatbeleid binnen een democratie?
Het grootste misverstand, overigens bewust gecreëerd en in standgehouden door machtige spelers in het bedrijfsleven en de politiek, is dat burgers, gereduceerd tot consumenten, dit zelf hebben gecreëerd door hun gulzigheid. ‘Het is jullie eigen schuld, moet je maar niet vliegen, bij de Primark shoppen en vlees eten.’ Die aanname gaat uit van een machtsverhouding en probleemanalyse die echt niet kloppen. De meeste mensen voelen zelf ook wel aan dat het veel te kort door de bocht is, maar weten er ook niet goed antwoord op te geven – we consumeren namelijk ook echt te veel. Ik hoop dat door dit essay mensen woorden aan dat gevoel kunnen geven.
Wat hoop je dat mensen meenemen na het lezen van Eigen planeet eerst?
Ik hoop dat mensen klimaatverandering, en het gebrekkige antwoord erop, niet langer zien als een deelonderwerp, maar als de meest wezenlijke vraag van onze tijd: waarom lukt het ons niet het schip te keren? Waarom zijn nu juist politici succesvol die zich richten op lokale problemen, met een nationalistisch, cultureel antwoord van uitsluiting, terwijl klimaatverandering grotendeels door een geglobaliseerd economisch vraagstuk van grenzeloosheid wordt veroorzaakt? Het zijn overigens veel aloude patronen, die zich nu alleen manifesteren in een nieuwe gedaante.
